Nie byłoby tego miejsca, gdyby nie pasja i upór Mary Gayley Senni. Ta dzielna Amerykanka z pochodzenia, a Włoszka z wyboru podarowała Wiecznemu Miastu jedno z najbardziej romantycznych miejsc – przepiękny ogród różany, początkowo na wzgórzu Oppio, po wojnie przeniesiony na zbocza Awentynu.
Mary Gayley urodziła się w zamożnej rodzinie w Pensylwanii, w 1884 roku, ale całe młode życie spędziła w Nowym Jorku, gdzie jej ojciec James dorobił się majątku na handlu i produkcji stali. Rodzinie wiodło się znakomicie, podróżowali po świecie. Tak oto 20-letnia Mary w 1904 roku po raz pierwszy przybyła do Rzymu. Oszołomiło ją nie tylko piękno Wiecznego Miasta, ale i pewien młodzieniec, hrabia Giulio Senni z bogatego toskańskiego rodu, którego wuj miał posiadłość w Grottaferrata niedaleko Rzymu. Na efekty nie trzeba było długo czekać, bo już w 1907 roku młodzi wzięli ślub w Nowym Jorku, a po wystawnym przyjęciu, o którym długo rozpisywały się nowojorskie gazety, wsiedli na parowiec i odpłynęli do Europy. Zamieszkali w Grottaferracie, Mary przyjęła tytuł hrabiny i nazwisko męża, ale nie to było dla niej najważniejsze.
W tym samym roku odwiedziła Paryż i ogrody Bagatelles niedaleko Lasku Bulońskiego. Tam zupełnie niedawno, bo w 1905 roku otwarto pierwszy na świecie publiczny ogród różany, choć sam ogród założyła Maria Antonina wraz ze swym kochankiem księciem d’Artois na krótko przed rewolucją francuską. W 1907 roku zorganizowano tu pierwszy międzynarodowy konkurs dla hodowców róż. To tu narodziła się wielka miłość Mary do ogrodnictwa, w szczególności do róż i irysów. Od tej pory marzyła o podobnym ogrodzie różanym w Rzymie, ale póki co eksperymentowała w swoim przydomowym ogrodzie. Pierwsza okazja by spełnić marzenie nadarzyła się w 1924 roku. Mary podarowała Rzymowi dwie róże z własnej hodowli. Zarząd ogrodów miejskich posadził je jednak w miejscu najmniej odpowiednim dla róż, na wzgórzu Pincio, gdzie marniały. Mary, rozwścieczona ignorancją urzędników, kazała zwrócić jej kwiaty. Wprawdzie nie pozbyła się marzeń o publicznym rosarium, ale więcej czasu poświęcała wymyślaniu nowych gatunków róż i pisaniu specjalistycznych artykułów dla pracy amerykańskiej. Nowymi różami obdarowała m.in. papieskie ogrody w Castel Gandolfo, rosną tam do dziś.
W końcu głównym zarządcą miasta został książę Francesco Boncompagni Ludovisi, który znalazł godną oprawę dla róż Mary, na wzgórzu Oppio, naprzeciwko Koloseum, w sąsiedztwie pozostałości Złotego Domu Nerona. W 1932 roku otworzyli tam pierwszy publiczny ogród różany z ponad 300 sadzonkami róż. Rok później Mary zainicjowała pierwszy międzynarodowy konkurs dla hodowców róż Premio Roma, który ważnością ustępował jedynie temu paryskiemu. Hrabina Senni była rzecz jasna jedną z jurorek.
Ale radość nie trwała długo, wybuchła II wojna światowa. Ogród został zdewastowany, ludzie z głodu sadzili warzywa na każdym skrawku ziemi. Sama Mary doświadczyła wojennej zawieruchy. W jej willi w Grottaferracie biwakowali najpierw Niemcy, potem wojska amerykańskie. Z pięknych trawników pozostało tylko wspomnienie, zniszczono jej kwiaty, drzewa, w tym pigwy, klony kanadyjskie, wiśnie japońskie. Ogrody zostały usłane kośćmi i skórą zabijanych zwierząt. Mało tego, zaginął jej drugi syn, pilot (miała siedmioro dzieci). Po wojnie podjęła decyzję o budowie nowego domu i ogrodu, nowej Villi Senni. Szukała również dobrego miejsca na nowy ogród publiczny, bo powrót na Oppio był niemożliwy. Nowy dyrektor rzymskich ogrodów Elvezio Ricci znalazł teren na zboczach Awentynu, porośnięty chwastami i nieużytkowany od lat. Szczęśliwe miejsce, a w dodatku w starożytności wznosiło się tu sanktuarium Flory – rzymskiej bogini kwiatów i wiosny, którą czczono co roku pod koniec kwietnia podczas Floraliów.
Ziemie te należały do rzymskiej gminy żydowskiej, w latach 1645 – 1934 był tu cmentarz żydowski, choć Żydów grzebano tu tylko do 1895 roku. Potem rozpoczęto pochówki na Cmentarzu Verano, bo do 1870 roku papieże nie wyrażali zgody, a sam cmentarz na Awentynie pogardliwie nazywali ortaccio, gorzej niż ogród warzywny. Ale stare nagrobki pozostały i kiedy w 1934 roku zbudowano Via di Valle Murcia, przecinającą cmentarz na dwie części, rozpoczęto przenoszenie grobów żydowskich na Verano. Gmina żydowska zaakceptowała propozycję miasta, ale zażądała, aby ogrody zostały zaprojektowane w kształcie menory – siedmioramiennego żydowskiego świecznika, a przy wejściach do obu części ogrodu umieszczono kamienne tablice Mojżeszowe w jidisz.
Ogród różany ruszył już w 1951 roku. Został podzielony na dwie części. Na obszerniejszej, na wzgórzu, otwieranej symbolicznie, 21 kwietnia, w dniu urodzin Rzymu, rosną róże z całego świata: od Dalekiego Wschodu, poprzez Nowa Zelandię, RPA, obie Ameryki na starym kontynencie skończywszy. Od gatunków róż uprawianych w starożytności po współczesne odmiany.
Z lotu ptaka doskonale widać kształt obu części ogrodu: i aleje w formie świecznika, i owalne centrum w drugiej części ogrodu.
Druga część ogrodu, położona po drugiej stronie ulicy gości wyłącznie uczestniczki i zwyciężczynie konkursu Premio Roma (te ostatnie są prezentowane w owalu widocznym na poprzednim zdjęciu). Konkurs odbywa się tradycyjnie w trzecią niedzielę maja i dopiero potem ta część ogrodu jest udostępniana publiczności.
To nie ogród Małego Księcia, tu każda z róż czuje się królową. Ma swoje imię, rok uczestniczenia w konkursie, kraj pochodzenia. Cały świat spotyka się w jednym ogrodzie, widziałam również róże z Polski. Zniewalają kolory i zapachy godne królowej kwiatów.
A sama Mary przez wiele lat była członkiem jury i dobrą duszą całego przedsięwzięcia. Nie odmawiała porad żadnemu z hodowców, chętnie dzieliła się wiedzą i doświadczeniem i cieszyła się jak dziecko, widząc co roku nowe gatunki. Oprócz róż eksperymentowała z irysami. Hodowała je na toskańskich wzgórzach, po czym przesadzała do własnego, domowego ogrodu. A we Florencji wraz z innymi pasjonatkami założyła nowy ogród, tym razem królestwo irysów.
Mary Gayley Senni zmarła w 1971 roku. Została pochowana wraz z mężem Giulio na rzymskim cmentarzu Prima Porta przy Via Flaminia.
Roseto Comunale
Via di Valle Murcia, 6
Zwykle otwarty codziennie od 21 kwietnia do 19 czerwca (nieczynny jedynie 21 maja, kiedy to odbywa się finał konkursu Premio Roma) od 8.30 do 19.30, ale czasami jest otwierany również na krótki okres we wrześniu czy pazdzierniku.
Dojazd metrem B, stacja Circo Massimo.
Ogród różany to jedynie preludium do wspaniałych atrakcji, które czekają na Państwa w samym sercu magicznego Awentynu. Przeczytacie o nich w następujących artykułach: